کتاب: فرهنگ تاتی کرنقی

 زبان تاتی یکی از زبان‌های بسیار کهن ایران و از شاخۀ شمال‌غربی است و به استناد بسیاری از محققین بازمانده زبان آذری یا همان زبان آذری است که در مناطقی از ایران و خارج از ایران باقی مانده و امروزه در این مناطق به تاتی معروف است. در دو بخش شاهرود  و #خورش‌رستم خلخال نیز تاتی رایج است. تا حال واژه‌های تعداد زیادی از گونه‌های تاتی خلخال از جمله تاتیِ دروی، کلوری، شالی، لردی، به نوعی با زحمات دوستانی از این مناطق ثبت شده‌است. اما تاتی کرنقی آن گونه که باید معرفی نشده ‌بود.

این گونه_کرنقی که در روستای کَرنَق (karnaq) بخش خورش‌رستم خلخال رایج است، هنوز تمایز جنس دستوری را حفظ کرده‌ و به دلیل کوهستانی بودن منطقه و دوری از شهر اصالت زبان تاتی در این منطقه تا حدی از آسیب‌های زندگی شهری به دور مانده‌است. از طرفی به دلیل رانشی که در چند دهه قبل رخ داده‌ بود، بسیاری از کرنقی‌ها به مرکز استان گیلان یعنی رشت مهاجرت کرده‌اند و همین مهاجرت در حال لطمه زدن به زبان‌شان است. ویژگی دیگر تاتی کرنقی رواج یک زبان رمزی به نام اَرانجی» (arrnji) یا قرقه‌دیلی (qarqa dili) در بین مردم این منطقه است. این زبان رمزی که در روستاهای لرد و چند روستای دیگر نیز کمابیش رایج بوده، در بین کارگران نجاری که برای کار به شمال کشور مهاجرت می‌کردند، ایجاد شده‌بود. 

در مورد این زبان رمزی یک پایان‌نامه کارشناسی ارشد رشتۀ زبان‌شناسی، در دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت انجام شده و نتیجه آن تحقیق در نخستین همایش بین‌الملی کرانۀ جنوبی دریای خزر ارائه شد و شکل کامل‌شده این مقاله در مجلۀ زبان‌شناسی اجتماعی به چاپ رسیده‌است (دوره 1، شماره اول، پاییز 1395، صص 41-60 ) در بخشی از این کتاب تعدادی واژه و متن از قرقه‌دیلی آمده‌است.

در حین تحقیق بر روی زبان قرقه‌دیلی، یکی از اهالی پرتلاش این روستا به نام علی‌یوسفی‌نژاد که تعدادی از واژه‌های تاتی کرنقی را قبلاً جمع‌کرده بود، با بنده تلاش کردند که یک فرهنگ موضوعی برای این گونه تعریف شود. ایشان از روی الگوی فرهنگ تاتی دروی به جستجوی واژه‌ها پرداختند و از آنجا که سنی از ایشان گذشته بود و به زبان تاتی بسیار علاقه‌مند بود، با تلفظ و معنای واژه‌های اصیل این گونه آشنایی کامل داشتند. نگارنده با ضبط تلفظ تک تک واژه‌ها از زبان ایشان و پیاده کردن آنها، به آوانویسی، ترجمه، تدوین، تعریف‌نگاری، بخش‌بندی موضوعی و نمایه‌سازی آن پرداخته‌ام.

این فرهنگ چهار بخش دارد: در بخش مقدمه زبان تاتی و نیز ساختار کلی تاتی کرنقی، تحت عنوان دستور مختصر تاتی کرنقی» آمده‌است. در بخشی دیگر روستای کرنق معرفی شده‌است. در این بخش أخیر جمعیت، آب‌ و هوا، پوشاک، غذاهای مردم کرنق، نام کوه‌های و عوارض جغرافیایی، مهاجرت کرنقی‌ها به گیلان، و . بررسی شده‌است. بخش دیگر که بخش اصلی آنست، خود دارای #چهل_و_نه-فصل است که واژه‌ها و ترکیبات موضوعات حوزه‌های مختلفی از جملۀ دامداری، کشاورزی، آیین‌ها، امور اجتماعی، اعضای بدن، بچه‌داری، عروسی، عزا و مرگ و . در آن فهرست شده‌است. در بخش‌های پایانی کتاب، پیکرۀ زبان تاتی کرنقی یعنی جملات، ترکیبات و متن‌هایی به شکل گفتگوی دو نفره آمده‌است. از امتیازات این کتاب داشتن همین متن‌های تاتی است که با الفبای بین‌المللی (IPA) آوانویسی شده‌اند و برای علاقه‌مندان به مباحث زبانی بسیار مفید خواهد بود.  

امید_است در آینده نزدیک برای تمام گونه‌های باقی‌مانده تاتی خلخال فرهنگ لغاتی تدوین شود و این میراث کهن قبل از نابودی حفظ و ثبت شود.